Tandsteen

Biennale, La Scuola, academie voor levenskunst
Om half negen lag ik in de stoel. Ik had het (te) lang uitgesteld, maar ze bleef lief voor me, mijn mondhygiëniste. Na wat heen en waar gebabbel over de afgelopen periode en persoonlijke besognes (daarom ben ik er nog steeds, we durven persoonlijk te zijn), startte de machine en begon het gehak en geslijp.

Daarvoor las ik in mijn ochtendkrant een interview met Gloria Wekker, 66-jarige emeritus hoogleraar gender en etniciteit. Ze raakt in onze samenleving een open zenuw met haar verhaal over aanwezig racisme. Over de moeite die we als witte mens hebben om onszelf in mensen met een andere huidskleur te verplaatsen. “Hoeveel mensen van kleur kennen jullie eigenlijk?’, vraagt ze. ‘Mensen die echt dicht bij je staan?” Tot vorig jaar kende ik niemand en sinds kort een enkeling. Maar eerlijk gezegd nog niet echt mensen die dichtbij staan, heel dichtbij. Ik laat me meer en meer raken,  soms ontroerd en op andere momenten genietend, samen lachend. Maar zo close als met mijn witte vrienden, dat ben ik met niemand. Lukt het me dan om me in de ander te verplaatsen?

‘De heersende gedachte in Nederland is: ras doet er hier niet toe. In andere landen speelt het wel een rol, maar bij ons gelukkig niet.’

Niemand kent zijn eigen drijfveren tot in den treure. Elke dag hebben we onszelf te bevragen op de houdbaarheid van onze gedachten, ideeën en overtuigingen. Hebben we de likdoorns van gevoeligheid te onderzoeken op eigen (verstopte) pijn en spelen we met ons ego, met macht en onmacht als we anderen de maat nemen in wat die wel of niet had moeten doen. Het ontdekken van een gelukkig leven  – of laat ik zeggen: ontdekken wat geluksmomenten zijn – is niet het moeilijkste waar we voor staan. Erich Fromm zou zeggen: De ware keuze ligt voor de mens tussen een goed en een slecht leven. We hebben ons handelen te onderzoeken op het denken daarachter, op de keuzes die we maken, morele keuzes. Het meest moeilijke in ons leven is misschien wel het ontwikkelen van filosofische zelfkennis: gedachten leren kennen én onderzoeken. Je gedrag bijsturen naar een redelijk midden en daar verantwoordelijkheid voor nemen. We zijn niet een blind voortrollend beleven, zou de filosoof Peter Bieri zeggen. We kunnen onszelf beoordelen vanuit een reflecterende distantie. Daardoor zijn we in staat een nieuwe manier van denken, wensen en voelen in ogenschouw te nemen en stappen te ondernemen die leiden tot verandering.

‘Het IS zo’ zet ons denken en gedrag vast. IS-sen zijn de tandsteen van ons leven. Altijd hebben we onszelf te bevragen: IS dit zo? Klopt mijn overtuiging ‘ras doet er niet toe, ik sluit niemand buiten’? Kan ik me in de ander verplaatsen … wil ik dat eigenlijk wel? Wil ik me inleven in de pijn die zij beschrijft? Blijf ik leven met het tandsteen van wat IS of durf ik te hakken en te slijpen?

bron: Volkskrant en Een manier van leven, Peter Bieri (ook bekend als Pascal Mercier van Nachttrein naar Lissabon)