Ben je iemand als je geen geboortebewijs hebt? Ben je iemand als je geen id-kaart of paspoort hebt, het bewijs dat je inwoner bent van een land? Besta je zonder deze bewijzen?
Op dit moment lees ik The Fountainhead van Ayn Rand. In het boek, dat zich voornamelijk afspeelt in de kringen van architecten en uitgevers, zijn mensen op zoek naar hun identiteit. Eén van hen voelt zich pas architect als hij daarin erkend wordt. Hij doet er alles aan om zich te laten zien en om gezien te worden, ook al wordt het ontworpen gebouw een gewrocht van stijlen. Een andere architect werkt compromisloos met als gevolg dat hij amper tot geen werk heeft en zijn dagen doorbrengt ‘op de bouw’ in plaats van achter de tekentafel. Hij gaat daarin zo ver, dat je bijna zou zeggen ‘wees eens wat toegeeflijker, vriendelijker, menselijker…’.
Het boek laat je nadenken over wat dat is, menselijk. Ben je menselijk als je je aanpast? Ben je menselijk als je bestaat dankzij de gratie van anderen? Ben je menselijk als je leeft volgens de spelregels van anderen? Wanneer ben je jezelf? Onzelfzuchtig zijn is een kwaad, aldus één van de hoofdpersonen. Teveel mensen leven zonder hun zelf. Ze leven het zelf van de ander. Ze denken via de ander, ze handelen via de ander, ze verwijten de ander aanstichter te zijn van eigen rotgevoelens en -gedachten. ‘De tweedehands mens handelt, maar de bron van zijn handelingen ligt verspreid in alle andere mensen. Die bron bevindt zich overal en nergens, en dus valt er niet met hem te redeneren. Hij is voor rede niet ontvankelijk.’ On-zelf-zuchtig zijn is volgens deze hoofdrolspeler buiten jezelf leven. ‘Waarom leven zoveel mensen met de vraag “geloven anderen dat dit waar is, wat denken anderen?” in plaats van “is dat waar, wat vind ik er van?”. Niemand is toch geboren om tweedehands te leven?’. Deze hoofdpersoon wil het niet alleen, hij kan zich niet voegen naar de wil van de ander. Hij wil zich zelf niet opgeven. Hij kan leven zonder bewijzen, zonder de door hem gebouwde schepsels.
Ons systeem zit zo in elkaar dat je je altijd moet kunnen bewijzen, identificeren. Een ambtelijke regel, ontstaan in de praktijk omdat wij mensen behoefte hebben aan een structuur van orde en veiligheid. We weten met elkaar waar we aan toe zijn. En zo ontstaan noodpaspoorten, een tweedehandsje – uitgegeven als je je ‘echte’ verliest.
Tis maar een paspoort. Zonder dat ben je er ook; je bent toch altijd je zelf?
