Hij zat tegenover me. “Ik denk over van alles en nog wat. Over hoe ik iets wil aanpakken en over hoe ik iets heb aangepakt. Ik denk zoveel en daar heb ik zoveel last van. Het lijkt wel of ik met het denken mezelf overeind houd. Alsof ik met mijn denken controle wil hebben over mijn leven. Maar hoe meer ik denk, hoe minder sterk ik sta. Wie ben ik eigenlijk?”
Deze week waren we in het Van Gogh-museum in Amsterdam. Bij toeval op het juiste moment: het museum is opnieuw ingericht. Ontelbaar veel schilderijen krijgen een persoonlijke lading, omdat het museum ons laat kennismaken met de mens Van Gogh. Grote ogen kijken je aan bij het binnengaan van de zaal met zelfportretten. “Ze zeggen dat het moeilijk is jezelf te kennen – maar het is evenmin eenvoudig jezelf te schilderen,” aldus van Gogh. Zijn zelfstudies zijn niet alleen pasfoto’s. Hij wilde het materiaal beter leren kennen, maar ook de menselijke expressie. Van Gogh stelde zich lerend op, naar zichzelf en ook naar anderen. Hij realiseerde zich dat hij, wilde hij verder komen, anderen moest opzoeken.
Van Gogh ontdekte ook de kracht van de natuur. Het boerenleven was voor hem “verbonden met de cyclus van zaaien en oogsten, van leven en dood.” Met de essentie van het bestaan.
Ik nodigde mijn gesprekspartner uit om achterin de stoel te gaan zitten. Er kwam rust in zijn houding. Alsof het moeten naar buiten kwam met de zucht die uit zijn mond ontsnapte. De mens voor mij veranderde van een bezige bij met ontzettende veel woorden naar een man die eindelijk met zijn hele lichaam kon gaan zitten. Een man met een luisterend oor, open en ontvankelijk. Deze aanblik ontroerde mij. Zeker toen hij ging praten. “Net alsof ik nu meer bij mezelf ben. Wat een zalig gevoel.”
Wrang om over een oor te schrijven, wetend dat Van Gogh overspannen raakte en daardoor een stuk van zijn oor afsneed. Alsof hij minder wilde luisteren. Was hij teveel bezig geweest met vragen als wie ben ik, wat kan ik, wat moet ik? Had hij zich teveel gelegen laten liggen aan wat anderen zeiden? Had hij zichzelf teveel opgejaagd in de drive om een goede schilder te willen worden? Hij schilderde de aardappeleters en ander boerenvolk, maar heeft hij werkelijk gevoeld wat zijn essentie van leven was, wat hij nodig had om vanuit een zeker vertrouwen te leven?
Van Gogh adviseerde zijn zusje om te gaan dansen, om verliefd te worden. “Doe liever, doe veel liever een aantal dwaasheden dan een hollandse studie.” Eén van de grootste kunstenaars uit de Nederlandse geschiedenis kon het voor zichzelf niet organiseren, maar wist het feilloos te verwoorden: Stop met het bedenken hoe je wilt leven, maar leef.
