Hoe heeft kunst jou gevormd?
Ik weet nog heel sterk: ik was een jaar of tien en op een tentoonstelling waar ik een schilderij zag hangen dat mij heel erg raakte. Het was een landschap, met een soort olijfboom die over een ravijn hing. Het was prachtig en groot. De kunstenaar had er zand in verwerkt. Ik besefte dat dat dus ook kon. Dat je niet alleen verf, krijt of potlood gebruikt, maar ook gewoon zand. Hij trad buiten de gebaande paden en dat vond ik heel bijzonder. Ik dacht: dit kan en wil ik ook.
Bij ons thuis was het niet vrolijk, kort samengevat. Ik ben opgegroeid in het Gouda van de jaren ’50, in de bible belt. Wij liepen als gezin niet direct de kerk plat, maar de hele sfeer was streng, met starre normen en waarden, geboden en verboden. Op zondag gingen we altijd koffie drinken bij opa en oma en ’s middags wandelen. Het was een hele brave tijd. Binnen ons gezin was het motto ‘aanpassen’, je gedeisd houden, niet opvallen. En tegelijk moest je ook perfect zijn, bijvoorbeeld hoge cijfers op school halen, wat mij niet lukte. Van een andere wereld wist je eigenlijk niet.
Het gezicht op die andere wereld kreeg ik in mijn tienerjaren, door mijn tekenlerares Rini Leefsma. Daar was het allemaal anders. Ik mocht bij haar thuis op tekenles, in een groepje met vijf, zes andere kinderen. Ik kwam daar op woensdagmiddag in een groot rommelig huis. De benedenverdieping diende als atelier; een deel voor haar zelf en een deel voor haar lessen. Ik kon daar helemaal mezelf zijn en er helemaal in opgaan. Alles kon daar. Het klinkt te zwaar als ik zeg dat ik daar werd geaccepteerd voor wie ik was, maar ik kon er wel mijn creativiteit laten bloeien. Het werd niet gek gevonden en er werden geen eisen gesteld. Die lessen hebben een soort kracht gegeven. Ik zoog het allemaal op als een spons. Daar bij Rini thuis zag ik dat het ook anders kon.
Welke kunst heeft jou enorm geraakt?
Ik vind oude prehistorische grotschilderingen prachtig, maar bijvoorbeeld ook de Amerikaanse kunst van de jaren tachtig. En de Vlaamse primitieven, zoals Jan van Eyck. Van Eyck en aanverwante kunstenaars hadden moeite met het verhaal van Maria en de onbevlekte ontvangenis. Zij dachten kritisch na over dit toch wel vreemde verhaal en vonden een plausibele oplossing: Jozef was een oude man, die niet meer potent was. Zo beeldden ze hem ook uit, stokoud, met een baard, kromme rug en wit haar. Wij leerden later in de kerk dat de onbevlekte ontvangenis betekende dat Christus vrij was van de erfzonde. En dat heeft dus niets met seks te maken. Het soort eigenwijsheid dat Van Eyck en anderen daarop lieten zien, zelf kritisch nadenken, dat bevalt me. Niets zomaar aannemen. Er staat overigens nergens in de Bijbel dat Jozef oud was. Als ik schilderijen uit die periode zie let ik altijd op die stokoude Jozeffen.
Als je een bijbels verhaal moest uitbeelden dan zit je vast aan bepaalde beperkingen, maar je kon daar wel je eigen interpretatie aan toevoegen. Zo had je ook kunstenaars die prachtige landschappen schilderden. Dan zie je ergens in een hoekje nog een heel kleine scène met de vlucht naar Egypte, maar verder is het een woest, fantasierijk berglandschap. Dat vind ik geweldig: dingen aanpassen om toch je eigen verhaal te vertellen, binnen het gegeven kader. Vroeger stond bij ons in de kerk: ‘vrijheid in gebondenheid’. Je bent een kind van je eigen tijd, met al je mogelijkheden en onmogelijkheden, maar ook met je eigen ik en je eigen zijn. En dat is kunst voor mij: altijd een zelfportret.
Het gaat me om die primaire nieuwsgierigheid: niet tevreden zijn met dat iets nou eenmaal zo is, maar kijken, nadenken en conclusies trekken. Dat is een vorm van eigenwijsheid, die ik herken en die me inspireert, net zoals dat zandschilderij dat ik zag toen ik een jaar of tien was.
Wat is volgens jou de betekenis van kunst voor het goede leven?
Voor mij is het goede leven mijzelf volkomen ontplooien, worden wie ik eigenlijk in aanleg al ben en kunst is daar voor mij een heel belangrijk hulpmiddel in. Net zoals taal een hulpmiddel is. Kunst helpt je te realiseren jezelf te zijn. Ik doe dat via kunst, zoals een musicus dat via muziek doet en de wetenschapper via zijn wetenschap. Wat veel mensen met muziek hebben, heb ik vooral met kunst. Ik kan er echt heel ontroerd door worden, omdat het een taal is die ik zelf ook spreek en herken.
Waarom is dat belangrijk?
Waarom is het belangrijk dat we allemaal Nederlands spreken? Of dat muziek je kan raken? Snap je wat ik bedoel? Het heeft een vanzelfsprekendheid.
Deze maand interviewt Jeroen Pool Hanny Reneman, beeldend kunstenaar. Haar werk heet ‘Het gaat weer groeien’. Kunst doet iets met ons als mens. Of we er nu door geraakt worden of gekwetst, kunst geeft emotie, ze maakt een gedachte wakker, een idee over onszelf. Ze helpt ons om ons eigen leven te vormen.
Elke maand startten we de nieuwsbrief met één van de kunstenaars waarmee La Scuola samenwerkt in Zin in kunst, het thema van 2014-2015. Hij/zij vertelt over eigen ervaringen en ideeën, over kunst en het goede leven. Dit was het laatste interview.
Download de kunstcatalogus met een presentatie van alle kunstenaars en/of bestel de kunstkaarten via de button op onze website. Zin in kunst | in kunst ontmoeten we schoonheid en onszelf
3e illustratie: ‘Vlucht naar Egypte’, van Joachim Patinir