We moeten de angst juist volledig toelaten. Angst bestaat niet voor niets. Angst beschermt en alarmeert. Het maakt ons wie we zijn.
Same shit every time. Na elke aanslag is het raak. De vraag of de media veel of weinig aandacht dienen te schenken aan de terreurdaad. Ook andere vragen doemen op: wel of niet doorgaan met concerten bezoeken? Meestal luidt het advies om niet toe te geven: doorgaan met leven dus. En de media moeten slechts gepaste aandacht geven. Haal jihadisten en populisten zo veel mogelijk de wind uit de zeilen.
In de Volkskrant (O &D, 19 juni) pleit Sebastien Valkenberg voor het voorkomen van aanslagen door alle lone wolfs in kaart te brengen en hen huisarrest op te leggen, inclusief enkelband. Dan zou alle ellende wel eens snel verleden tijd kunnen zijn.
Werkelijk?
Niet echt. Dus wordt er begrijpelijkerwijs gespeculeerd over de vraag waarom een aanslagpleger tot zijn terreurdaad overgaat. In de analyses van deze ‘waarom-vraag’ zien we de volgende drie psychologische vormen van erkenning terug. De aanslagpleger zou geen affectieve erkenning hebben gehad als kind, zich niet erkend voelen als lid van de gemeenschap en de sociale erkenning van de eigen unieke individualiteit missen. De eerste vorm van erkenning levert zelfvertrouwen op, de tweede zelfrespect en de derde zelfwaardering.
Is één van deze ingrediënten afwezig, dan gaat de persoon in kwestie verder als gekwetste ziel. De energie die zich aanvankelijk richtte op de eigen erkenning, wordt nu anders aangewend: voor de vernietiging van anderen. De terrorist-in-spe geeft – aldus Hans Magnus Enzensberger in zijn essay De radicale verliezer – zogezegd de voorkeur aan een ‘einde vol verschrikking’ boven een ‘verschrikking zonder einde’.
Maar helpt het om te weten wat bommengooiers bezielt en hoe wij (de media incluis) het beste kunnen reageren? Nee, eigenlijk niet. Immers, het blijft speculeren. Willen we echt tot de kern komen, dan is daar slechts één legitieme vraag: wat is ónze morele plicht? Met zijn eendimensionale repressieve oplossing gaat Valkenberg volledig aan deze vraag voorbij. Een ‘zwaardmacht’ voorkomt geen aanslagen en veel belangrijker: we verzaken hiermee onze eigen verantwoordelijkheid. De meest voor de hand liggende plicht is om elke medemens ten volle te erkennen – lees: serieus te nemen. Maar onze morele verplichtingen reiken nóg dieper, ze raken tevens emoties zoals: angst.
Angst bestaat niet voor niets. Angst beschermt en alarmeert, het zet je zintuigen op scherp. Het waarschuwt bij bliksem of een loslopend wild zwijn. Maar daarnaast maakt angst ons – filosofisch gezien – ook tot wie wij zijn. Daarom is het zaak om angst, schrik en spanning volledig toe te laten in onszelf, juist omdat het de condition humaine is. Angst maakt zichtbaar wat echt is en wat de moeite waard is. Zoals de 19de-eeuwse Deense filosoof Søren Kierkegaard al aangaf, is angst een basisvoorwaarde voor het-mens-zijn. Laten we onze maskers afzetten en ons leed in volle omvang beleven.
Schouderophalend doorleven nadat iemand is ingereden op het winkelend publiek, is alleen al daarom een naïef advies. Bovendien wordt het een janboel als iedereen zijn angsten wegstopt en niet meer toont. Wat als dit een collectief patroon wordt? Geen enkel beleid is dan mogelijk. Simpelweg omdat we niets meer van elkaar weten wanneer we elkaars angsten niet kennen.
Vanuit dat oogpunt bezien, is angst juist de vriend van de vrijheid. Laat ons daarom een einde maken aan de onverschilligheid die wordt gepropageerd.
Wil je je veilig voelen in je huis? Geef toe aan je angst en schaf die camera’s aan. Bang om naar de bioscoop te gaan? Ga lekker eten bij vrienden thuis. Wil je vloeken over ‘indringers’ die onze identiteit vernachelen? Ga je gang. Angst toont ons het leven in zijn volle omvang: wie we zijn en waar het om draait. Laten we onze maskers afzetten en ons leed in volle omvang beleven. Each time, different shit.
Ron Jacobs is filosoof, consultant en publicist | de Volkskrant, 21 juni 2017