Toen haar man plotseling overleed schreef Facebooktopvrouw Sheryl Sandberg een boek over het betere rouwen. Want die ongemakkelijke stilte achteraf, dat kon beter.
Door: Loes Reijmer 4 september 2017, de Volkskrant
Ze twijfelde of ze het bericht op Facebook moest publiceren. Dertig dagen eerder was ze haar grote liefde verloren. En nu, aan het eind van de officiële Joodse rouwperiode, had ze haar gedachten proberen te ordenen op papier.
Ze beschreef hoe de leegte haar hart en longen had opgevuld, zo erg dat ze nauwelijks nog kon ademen en denken. Ze bedankte haar familie en vrienden, de mensen die haar eraan herinnerden dat ze moest eten, haar moeder die haar elke avond vasthield terwijl ze huilend in slaap viel. Ze vertelde dat ze veel had geleerd in de afgelopen maand en dat ze van plan was om er bovenop te komen. Maar ze benoemde ook het ongemak dat vooral haar collega’s bij haar leken te voelen. De angst in hun ogen als ze hen naderde, de vrees om iets verkeerds te zeggen en de oorverdovende stilte die daarvan het gevolg was. Erger kon het eigenlijk niet worden, besloot ze, en klikte op ‘plaatsen’.
Het bericht dat ze publiceerde is inmiddels ruim 400 duizend keer gedeeld en heeft bijna 75 duizend reacties
‘Natuurlijk had ik moeten weten dat mijn bericht mensen wereldwijd zou bereiken, ik werk notabene bij Facebook’, zegt Sheryl Sandberg (48) telefonisch vanuit Palo Alto, Californië. ‘Maar op dat moment sprak ik vooral tot mijn omgeving. Tot iedereen die zo stil was geworden. Rouw en verdriet zijn verschrikkelijk, maar daar kwam bij dat ik me steeds geïsoleerder voelde. Ik had nog nooit meegemaakt dat de interactie met mensen zo stroef verliep.’
Direct stroomden de steunbetuigingen binnen. Collega’s, buren en vrienden die tot dan toe hadden gezwegen, durfden haar nu wél aan te spreken. Het bericht dat Sandberg op 3 juni 2015 publiceerde is inmiddels ruim 400 duizend keer gedeeld en heeft bijna 75 duizend reacties. ‘Onbekenden van over de hele wereld vertelden me wat hun was overkomen. En dat hielp. Pas veel later heb ik besloten er een boek over te schrijven, maar in essentie is het met dat bericht begonnen.’
TOPVROUW
Wat moet je doen als de liefde van je leven sterft?
©
Sheryl Sandberg is als COO verantwoordelijk voor het dagelijks beleid bij Facebook, de belangrijkste functie na die van CEO Mark Zuckerberg. Ze studeerde af met de hoogst mogelijke cijfers aan Harvard Business School en was op haar 27ste al stafchef van het ministerie van Financiën onder president Clinton.
Daarna verhuisde ze naar Silicon Valley om werk in de technologiesector te vinden. De destijds nog onbekende start-up Google bood haar een baan aan en ze besloot de gok te wagen. In 2008 stapte ze over naar Facebook met als doel om het sociale netwerk eindelijk winstgevend te krijgen, wat onder haar leiding lukte.
Sandberg is, kortom, nogal de definitie van een topvrouw. In 2013 publiceerde ze de bestseller Lean in, een boek waarin ze vrouwen handvatten aanreikt en aanspoort om ook de top te bereiken. Ze is naar eigen zeggen een ‘planner’ en een ‘doener’, iemand die altijd op zoek is naar oplossingen.
Verdriet is onvermijdelijk, leerde ze, maar ze kon wél dingen doen om het leed te verzachten
En toen overkwam haar iets waarvoor geen oplossingen zijn: de dood van een geliefde.
Haar man Dave Goldberg, CEO van het bedrijf SurveyMonkey, overleed tijdens een korte vakantie met vrienden. Sandberg vond hem in de fitnessruimte van het hotel, naast de crosstrainer, met om zijn hoofd een plasje bloed. Hij had een dodelijke smak gemaakt; uit de autopsie bleek later dat hij aan een hartritmestoornis leed en misschien daardoor is gevallen. In haar nieuwe boek Optie B -Confronteer tegenslag, bouw veerkracht en vind geluk beschrijft ze pijnlijk gedetailleerd hoe ze in het ziekenhuis afscheid van hem nam en naar huis vloog om hun twee jonge kinderen het slechte nieuws te vertellen. Naast dit soort hartverscheurende passages is het ook een praktisch en zelfs optimistisch boek. Verdriet is onvermijdelijk, leerde ze, maar ze kon wél dingen doen om het leed voor haarzelf en haar kinderen te verzachten.
HET IS EEN HERKENBAAR EN NUTTIG BOEK. IK ZOU WILLEN DAT MIJN MOEDER EN IK HET HADDEN GEHAD TOEN MIJN VADER OP MIJN 13DE OVERLEED.
‘Wat erg dat je vader zo jong is overleden. Gek genoeg zijn dit soort verhalen ook geruststellend voor mij. Het doet me goed om mensen te spreken die op jonge leeftijd een ouder hebben verloren en toch gelukkig zijn geworden. Want het gaat goed met je, toch?’
Sandberg schrijft het ook in Optie B: haar grootste angst is dat haar kinderen, destijds 10 en 8 jaar oud, nooit meer gelukkig kunnen zijn. Op de uitvaart sprak ze dat schrikbeeld uit tegen Adam Grant, een bevriende psycholoog en hoogleraar aan de businessschool Wharton in Pennsylvania. Hij verzekerde haar dat uit onderzoek blijkt dat kinderen na het verlies van een ouder ‘verrassend veerkrachtig’ zijn.
Twee weken na de begrafenis ontving ze een goedbedoelde brief van een 60-jarige vrouw wier man een paar jaar daarvoor was overleden. ‘Hoe hard ik ook mijn best doe, ik kan niets bedenken waar je baat bij zult hebben’, schreef de vrouw. De pijn zou niet minder worden, verzekerde ze. Sandberg raakte in paniek en belde Grant. Die pakte het vliegtuig naar de westkust om haar gerust te stellen. Hij haalde er wederom cijfers bij: een half jaar na het overlijden van een partner heeft meer dan de helft van de mensen het overweldigende verdriet achter zich gelaten.
Sandberg vatte het inzicht samen tot ‘PAP’: maak leed niet Persoonlijk, Algemeen en Permanent
In de maanden daarop reikte hij Sandberg meer praktische adviezen en perspectieven aan. Die leidden uiteindelijk tot dit boek, waarvan Grant co-auteur is. Hij leerde haar dat mensen er sneller bovenop komen als ze drie dingen onthouden, namelijk dat tegenspoed ‘niet (uitsluitend) hun eigen schuld is, niet alle aspecten van het leven beïnvloedt en hen niet eeuwig en overal zal achtervolgen’. Sandberg vatte het inzicht samen tot ‘PAP’: maak leed niet Persoonlijk, Algemeen en Permanent. Ook geeft ze tips voor de omgeving van rouwende mensen. Vraag bijvoorbeeld nooit ‘hoe gaat het?’, want dat is alledaags – zeker in de VS – en impliceert bijna dat er niets bijzonders is gebeurd. ‘Hoe gaat het vandaag met je?’, is veel beter, aldus Sandberg, want daarmee laat je als vragensteller zien dat je je ervan bewust bent dat de ander zich door de dag heen worstelt.
WAT IS HET GROOTSTE MISVERSTAND OVER ROUW?
‘Dat je nabestaanden helpt door erover te zwijgen. Alsof ze er niet aan denken als je ze er niet aan herinnert – absurd natuurlijk. De dood maakt ons ongemakkelijk, confronteert ons met de eigen sterfelijkheid, daarom weten we niet wat we moeten zeggen. Maar de dood is ook onvermijdelijk, net als ziekte en traumatische ervaringen. De vraag is dan: hoe maken we het makkelijker, hoe kunnen we elkaar steunen? Daar probeert dit boek een antwoord op te vinden.’
HET BOEK IS OPLOSSINGSGERICHT EN OPTIMISTISCH. KOMT DAT DOOR UW SILICON VALLEY-ACHTERGROND?
‘Dat weet ik niet, het is vast een kip-en-ei-kwestie. Toen Dave was overleden dacht ik alleen maar: wat moet ik doen om mijn kinderen en mezelf hier doorheen te slepen? Ik probeer het juist niet te simplificeren. Er is niet één oplossing. Wel zijn er stappen die je kunt zetten om het leed iets te verlichten. Maar het boek gaat ook over toegeven aan je verdriet. Je hoeft echt niet elke minuut van de dag met oplossingen bezig te zijn.’
Sandberg erkent het zelf ruimhartig in Optie B: ze is ontzettend bevoorrecht. Ze is rijk, hoeft niet bang te zijn dat ze wordt ontslagen als ze zit te huilen achter haar bureau en heeft een hoogleraar psychologie onder de sneltoets die ook nog in het vliegtuig stapt als ze hulp nodig heeft. In die zin zit er meer zelfreflectie in Optie B dan in haar eerste boek Lean in, dat toch wel een beetje uitgaat van vrouwen die uit hetzelfde geprivilegieerde hout zijn gesneden als zijzelf. Critici die destijds opmerkten dat ze weinig oog had voor de levens van vrouwen zonder partner – die de zorg voor kinderen en het huishouden dus niet kunnen delen – hadden ‘helemaal gelijk’, schrijft Sandberg. Achteraf gezien waren haar adviezen ‘hardvochtig’ en ‘weinig’ behulpzaam’ voor alleenstaande moeders.
U HAD EEN ENORM NETWERK OM OP TERUG TE VALLEN. HOE KUNNEN MENSEN MET EEN MINDER BEVOORRECHTE POSITIE WORDEN GEHOLPEN?
‘Ik probeer het beleid van bedrijven te veranderen. Bij Facebook hebben we het verlofrecht aangepast (werknemers krijgen voortaan twintig dagen vrij bij een sterfgeval van een familielid en hebben recht op zes weken betaald zorgverlof per jaar, red.). Ik lobby nu ook bij andere CEO’s. Mastercard heeft al wijzigingen toegezegd en er volgen er nog meer. Bij sommige bedrijven krijg je twaalf weken vrij voor de geboorte van een kind, maar drie dagen als een kind overlijdt. Dat kan toch niet?’
BENT U VERANDERD ALS LEIDINGGEVENDE?
‘Ja. De belangrijkste les die ik heb geleerd is dat er meerdere manieren zijn om mensen te ondersteunen. Als werknemers iets ergs meemaakten, zei ik altijd dat ze een tijdje vrij moesten nemen. En dat doe ik nog steeds, maar nu zeg ik er ook bij dat ze altijd welkom zijn op het werk. Want sommige mensen willen gewoon op hun werk zijn. En dan is het belangrijk om tegen ze te zeggen: je doet het goed.’
U SCHRIJFT DAT ER NIETS MEER OVER WAS VAN UW ZELFVERTROUWEN.
‘Dat donderde van de ene op de andere dag in elkaar. Als we praten over rouw, dan gaat het vaak over verdriet en woede. Je hoort weinig over onzekerheid, terwijl het eigenlijk heel logisch is. Ik kwam nauwelijks de dag door, hoe zou ik me dan kunnen concentreren op het werk? Op de eerste dag dat ik weer aan de slag was maakte ik een foutje tijdens een vergadering. Die avond belde ik Mark Zuckerberg huilend op. ‘Ik ben te vroeg teruggekomen’, zei ik. ‘Dat foutje was je vroeger ook overkomen’, zei hij en hij benadrukte juist dat ik twee goede opmerkingen had gemaakt. Dat hielp ontzettend.
‘Heel geleidelijk begon een nieuw gevoel van betrekkelijkheid mijn dagelijks leven binnen te druppelen’, schrijft Sandberg. Toen haar dochter een keer teleurgesteld thuiskwam van een voetbaltraining dacht ze: geweldig! Een normaal kinderprobleem! Een paar maanden na de dood van Goldberg stond ze plotseling blij op een feestje te dansen. Ze schrok ervan en voelde zich direct schuldig. Weer iets later sloeg haar schoonmoeder een arm om haar heen en zei: ‘Je zult niet alleen doorleven, op een dag ga je bovendien hertrouwen, en ik zal dat samen met jou vieren.’
Inmiddels heeft Sandberg een nieuwe vriend en voelt ze zich niet meer schuldig. ‘Ik wil gelukkig zijn en ik wil dat mijn kinderen gelukkig zijn’, zegt ze. ‘En we kunnen anderen helpen. Laatst kwamen twee gezinnen die we via via kenden bij ons eten. We hadden ze uitgenodigd toen in beide gezinnen net een ouder was overleden. Ik hoorde mijn kinderen aan tafel vertellen dat het steeds beter zal gaan en was ontzettend trots.’
IN DE INLEIDING SCHRIJFT U DAT U NOG STEEDS LEERT VAN DE LESSEN IN HET BOEK. KUNT U EEN VOORBEELD GEVEN?
‘Ik zal nooit uitgeleerd zijn. Soms is iets veel makkelijker dan ik van tevoren dacht, en soms veel zwaarder. De eerste schooldag komt er nu bijvoorbeeld aan. Voor Dave was dat een enorm ding. Hij maakte foto’s en vertelde de kinderen hoeveel hij vroeger van school hield. Het eerste jaar dat ik dat zonder hem moest doen was ondraaglijk, het tweede jaar was pijnlijk. Dit jaar wordt het minder erg, denk ik. Ik zal ook weer foto’s maken en de kinderen over hem vertellen, zoals ik altijd doe. Ze worden dan misschien verdrietig, maar dat is niet erg. Liever deze korte momenten van verdriet dan dat we hem vergeten.’
